تفاوت وعده و وعید از دیدگاه قرآن چیست؟ - آیا ممکن است خداوند خلف وعده یا خلف وعید کند؟ - آیا ممکن است خداوند به کسی وعده یا وعید عذاب بدهد سپس (از سر توبه شخص یا از سر رحمت) از وی درگذرد؟
پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات (ایکس – شبهه): بخشودن مستغفر و تائب، خودش از وعده‌‌های اوست؛ چنان که نبخشودن متکبری که استغفار و توبه ندارد، از وعیدهای اوست.
"وعده و وعید"، از سنخ کلام هستند و به سخنی گفته می‌شوند که اولاً خبری باشد، ثانیاً به آینده مربوط شود و ثالثاً بیان نوعی "قرار" یا عهد باشد.
بنابراین، هر دو به یک معنا هستند، با این تفاوت که "وعده" را بیشتر به خبرها خوش از قرارهای مطلوب می‌گویند، و "وعید" بیشتر به خبرهای ترساننده و پرهیز دهنده و ناخوشایند گفته می‌گویند.
"وعده و وعید"، در قرآن مجید نیز به همین معانی کار رفته است، وعده به رحمت و وعید به عذاب:
«جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِی وَعَدَ الرَّحْمَنُ عِبَادَهُ بِالْغَیْبِ إِنَّهُ کَانَ وَعْدُهُ مَأْتِیًّا» (مریم علیها السلام، 61)
ترجمه: وارد باغهایى جاودانى مى‌شوند که خداوند رحمان بندگانش را به آن وعده داده است؛ هر چند آن را ندیده‌اند؛ مسلماً وعدۀ خدا تحقق یافتنى است!
«نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا یَقُولُونَ وَمَا أَنْتَ عَلَیْهِمْ بِجَبَّارٍ فَذَکِّرْ بِالْقُرْآنِ مَنْ یَخَافُ وَعِیدِ» (ق، 45)
ترجمه: ما به آنچه آنها مى‌گویند آگاه‌تریم، و تو مأمور به اجبار آنها (به ایمان) نیستى؛ پس بوسیلۀ قرآن، کسانى را که از [وعیدِ] عذاب من مى‌ترسند متذکّر ساز (وظیفۀ تو همین است)!
الف - وعده و وعیدِ دروغ، یعنی خبر دروغ و خبر دورغ حاکی از آن است مُخبر (خبر دهنده)، دروغگو بوده و دروغ گفته است؛ و خداوند سبحان، منزه از این کاستی‌ها، نواقص و عیوب می‌باشد.
بنابراین، خداوند متعال، نه در وعده‌اش تخلف می‌نماید و نه در وعیدش: «إِنَّ اللَّهَ لَا یُخْلِفُ الْمِیعَادَ – قطعاً خداوند در وعده‌اش تخلف نمی‌کند / آل عمران، 9».
بنابراین اگر فرمود قیامت برپا می‌شود – بهشت و جهنم برپا می‌شوند – مورد رحمت و مغفرت، یا غضب و عذاب قرار خواهم داد و ...؛ یقیناً اخباری است که محقق خواهد شد.
ب – وعده‌ها و وعیدهای خداوند متعال، اولاً همه خبری از وقایع آینده می‌باشند، و ثانیاً شرح و بیان قواعد و قوانین الهی می‌باشند؛ پس هر کسی که راه هدایت را برگزید، مشمول وعده‌هایش می‌گردد و هر کسی که منحرف شد، مشمول وعیدهایش می‌گردد.
خداوند علیم، حکیم و بصیر، در این دنیا به هیچ کسی وعده نداد که تو را حتماً به بهشت می‌برم، و به هیچ کسی وعید نداد که تو حتماً به جهنم خواهی رفت؛ بلکه فرمود: مؤمن، متقی و دارای عمل صالح به بهشت می‌رود و کافر، مشرک، منافق، ظالم و اهل گناه و مجرم به جهنم خواهد رفت؛ و در این وعده و وعید، هیچ تخلفی صورت نخواهد گرفت.
بنابراین، تحقق وعده‌ها و وعیدهای خداوند متعال، همه مشروط هستند و "اگر" دارند. "اگر" ایمان بیاورید، شما را از ظلمات به نور خارج می‌کند - "اگر" دعا کنید، مستجاب می‌نماید - "اگر" استغفار کنید، می‌بخشد - "اگر" توبه کنید، هدایت می‌کند - "اگر" در راه او گام بردارید و مجاهدت کنید، خودش شما را به راه‌های هدایتش می‌برد ... – و "اگر" کفر بورزید و حتی کفران نعمت کنید، عذاب او شدید است – "اگر" مشرک از دنیا بروید، بخشوده نخواهید شد - "اگر" استغفار و توبه نکنید و با کوله‌بار سنگینی از گناهان از دنیا بروید، معذب خواهید بود - "اگر" ظلم کنید، رباخواری کنید، رشوه بدهید و یا بگیرید، به سراغ فساد و فحشا بروید، اهل قمار و شراب باشید، به دروغ و غیبت و تهمت مبتلا شوید – حرام‌خواری کنید و ...؛ حتماً در جهنم، با حقیقت سوزاننده‌ی این رذالت‌ها، معذب خواهید شد.
ج – "استغفار" یعنی طلب پوشش و بخشش از خداوند غفار و عفوّ و رحمان، و "توبه" یعنی "بازگشت از گناه و انحراف به سوی خدا. فرمود: خداوند متعال خودش "توّاب – بسیار توبه کننده" است؛ حال آیا "العیاذ بالله" گناه می‌کند و سپس از گناهش به سوی خودش باز می‌گردد؟! خیر، یعنی نظر لطف و رحمتش را بسیار به سوی بندگان پشیمان و تائبش باز می‌گرداند.
●- اما نکته اینجاست که وقتی کسی مرتکب گناه (حتی کفر و شرک) می‌گردد و سپس استغفار می‌کند و توبه می‌کند، ایمان می‌آورد، و از انحراف و گناه به سوی خدا باز می‌گردد، دیگر کافر، مشرک، منافق، ظالم، گناهکار و مجرم نیست که مشمول "وعیدها" گردد.
برخی، دچار خلط مبحث می‌شوند، می‌گویند: «اگر کافر، مشرک و اهل معصیت،
حتماً به جهنم می‌روند، پس چرا استغفار و توبه کنند، ایمان بیاورند، عمل صالح انجام دهند و ...»؟! و حال آن که اگر در این حال از دنیا بروند، حتماً معذب خواهند بود، اما اگر استغفار و توبه کنند، ایمان بیاورند، به سوی خدا بازگردند و اقدام به اصلاح کنند که دیگر کافر، مشرک و گناهکار نیستند که مشمول وعیدهای حتمی شوند.
به این چند آیه دقت نمایید:
«إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَمَاتُوا وَهُمْ کُفَّارٌ فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْ أَحَدِهِمْ مِلْءُ الْأَرْضِ ذَهَبًا وَلَوِ افْتَدَى بِهِ أُولَئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ وَمَا لَهُمْ مِنْ نَاصِرِینَ» (آل عمران، 91)
ترجمه: کسانى که کافر شدند و در حال کفر از دنیا رفتند، اگر چه روى زمین پر از طلا باشد، و آن را بعنوان فدیه (و کفّارۀ اعمال بد خویش) بپردازند، هرگز از هیچ یک آنها قبول نخواهد شد؛ و براى آنان، مجازاتِ دردناک است؛ و یاورانى ندارند.
«وَلَیْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئَاتِ حَتَّى إِذَا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ إِنِّی تُبْتُ الْآنَ وَلَا الَّذِینَ یَمُوتُونَ وَهُمْ کُفَّارٌ أُولَئِکَ أَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابًا أَلِیمًا» (النساء،18)
ترجمه: براى کسانى که کارهاى بد را انجام مى دهند، و هنگامى که مرگ یکى از آنها فرا مى‌رسد مى‌گوید: «الان توبه کردم!» توبه‌ای نیست (چون بازگشتی نیست)؛ و نه براى کسانى که در حال کفر از دنیا مى‌روند؛ اینها کسانى هستند که عذاب دردناکى برایشان فراهم کرده‌ایم.
«إِنَّ الَّذِینَ فَتَنُوا الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ ثُمَّ لَمْ یَتُوبُوا فَلَهُمْ عَذَابُ جَهَنَّمَ وَلَهُمْ عَذَابُ الْحَرِیقِ» (البروج، 10)
ترجمه: کسانى که مردان و زنان باایمان را شکنجه دادند (علیه آنان فتنه کردند و آزارشان دادند و) سپس توبه نکردند، براى آنها عذاب دوزخ و عذاب آتش سوزان است!
***- «قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ» (الزّمر، 53)
ترجمه: بگو: «اى بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده‌اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همۀ گناهان را مى‌آمرزد، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است.
●- بنابراین، نتیجه آن که تمامی وعده‌ها و وعیدهای الهی حتماً محقق می‌شوند، اما این که چه کسانی شامل کدام می‌شوند، مشروط است و بستگی به مواضع اعتقادی و عملکرد خودشان دارد.
اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید لطفا ابتدا وارد شوید، در غیر این صورت می توانید ثبت نام کنید.